Σάμσο
Σάμσο. Όταν ένας γέρικος σκύλος μαθαίνει καινούργια κόλπα
Όταν ο Έρικ ο ψαράς έγινε 70 χρονών αποφάσισε ότι έφτασε η στιγμή να ξεκινήσει ένα καινούργιο σχέδιο. Πούλησε το ιχθυοτροφείο του, εγκατέλειψε τους σολομούς και πήρε δάνειο, ώστε να επενδύσει 3.000.000 σε μία ανεμογεννήτρια. Ήταν ένας από αυτούς που μετέτρεψαν ένα υποβαθμισμένο νησί σε οικολογικό και οικονομικό παράδεισο.
Πρώτη φορά άκουσα για το νησί Σάμσο στην Κοπεγχάγη κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής για την κλιματική αλλαγή. Το Σάμσο προβαλλόταν ως μοντέλο πράσινης ανάπτυξης. Τότε δεν είχα πολυκαταλάβει τι ακριβώς είχε γίνει στο Σάμσο. Υπέθεσα ότι ένα ανεπτυγμένο κράτος όπως είναι η Δανία επένδυσε σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) σε ένα νησί της που προσφερόταν. Έναν χρόνο μετά είχα την τύχη να βρεθώ σε ημερίδα που διοργάνωνε η δανική πρεσβεία στην Ελλάδα και να ακούσω διά στόματος Soren Hermansen, του οραματιστή του εγχειρήματος, πώς ένα υποβαθμισμένο περιβαλλοντικά νησί μετατράπηκε σε οικολογικό και οικονομικό παράδεισο, αφού οι κάτοικοί του κατάφεραν μέσα σε 13 χρόνια να παράγουν περισσότερη ενέργεια απ’ όση καταναλώνουν. Κατέθεσε την εμπειρία του για το πώς η Ελλάδα μπορεί να γίνει Δανία του Νότου και την απορία του πώς δεν έχει συμβεί αυτό ακόμη, αφού οι κλιματικές συνθήκες την ευνοούν πολύ περισσότερο από τη Δανία. Βέβαια, για να υλοποιήσεις κάτι πρέπει πρώτα να το φανταστείς – και στην Ελλάδα η φαντασία μας έχει στερέψει.
Πριν από δεκατρία χρόνια η δανική κυβέρνηση ξεκίνησε ένα κοινωνικό και τεχνολογικό πείραμα. Ανακοίνωσε έναν διαγωνισμό, απαιτώντας από την περιοχή που θα κέρδιζε να επιτύχει μηδενικό ανθρακικό αποτύπωμα, χρησιμοποιώντας την υπάρχουσα τεχνολογία σε ΑΠΕ. Αν το πείραμα είχε επιτυχία θα γίνονταν αποδεκτό και από άλλες περιοχές της χώρας, ενώ για την κυβέρνηση το κόστος θα ήταν μηδενικό. Ένας μηχανικός είχε την ιδέα να ετοιμάσει ένα σχέδιο στο οποίο ανέλυε πόσο ηλεκτρισμό και καύσιμα κατανάλωναν οι κάτοικοι, πόσο κόστιζε η βιομάζα που παραγόταν στο νησί κάθε χρόνο, πόσο δυνατά φυσούσε ο αέρας και πόση ήταν η διάρκειά του. Αφού συνέταξε τη μελέτη του, την κατέθεσε – και το Σάμσο κέρδισε το διαγωνισμό. Από κει και πέρα, όμως, άρχιζαν τα δύσκολα. Άρχισε να ενημερώνει τους κατοίκους για τον τρόπο που πρέπει να οργανωθούν για να πετύχει το πρότζεκτ. Οι περισσότεροι κάτοικοι δεν παρουσιάστηκαν στην πρώτη συνέλευση, διότι δεν πίστευαν ότι είναι εφικτό αλλά ούτε και κερδοφόρο. O Hermansen, όμως, δεν το έβαλε κάτω. Άρχισε να γυρνάει από σπίτι σε σπίτι για να πείσει τον κόσμο. Δεινός ομιλητής, με κοφτερό και καυστικό λόγο, αίσθηση χιούμορ και ένα πλατύ χαμόγελο, δεν άργησε να πείσει. Όταν τον έχεις γνωρίσει δεν απορείς καθόλου γιατί.
Από τους πρώτους που πίστεψαν την ιδέα ήταν ένας ψαράς, ο Έρικ, που παρότι ήταν ήδη 70 χρονών αποφάσισε ότι έφτασε η στιγμή να ξεκινήσει ένα καινούργιο μελλοντικό σχέδιο. Η ψαριά του τα τελευταία χρόνια είχε μειωθεί σημαντικά και το μικρό ιχθυοτροφείο σολομού που είχε δεν ήταν πλέον κερδοφόρο. Έτσι αποφάσισε να ακολουθήσει την «επανάσταση» που ξεκινούσε στο νησί του και θα αποτελούσε δείγμα γραφής για τον υπόλοιπο κόσμο. Μέρος του σχεδίου περιλάμβανε ανέγερση δέκα γιγαντιαίων ανεμογεννητριών. Η καθεμία είχε κόστος 3.000.000 ευρώ. Οι ανεμογεννήτριες αυτές θα ανήκαν στους κατοίκους του Σάμσο. Ο Έρικ πούλησε το ιχθυοτροφείο του, πήρε και δάνειο και επένδυσε σε μία ανεμογεννήτρια. Έπειτα από τέσσερα χρόνια είχε κάνει απόσβεση.
Πριν ξεκινήσουν οι επενδύσεις πράσινης ανάπτυξης το Σάμσο είχε έντονα προβλήματα περιβαλλοντικής ρύπανσης. Ανά κάτοικο αντιστοιχούσαν 11 τόνοι διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο. Ο στόχος τους ήταν να μειώσουν αυτούς τους 11 τόνους στο μηδέν μέσα σε 10 χρόνια. Το κατάφεραν.
Ανέπτυξαν, πέρα από τις ανεμογεννήτριες, και άλλες μορφές ΑΠΕ, όπως φωτοβολταϊκά στις στέγες τους. Δημιούργησαν εγκαταστάσεις γεωθερμίας και έχτισαν τρία θερμικά εργοστάσια. Οι αγρότες, που μέχρι τότε έκαιγαν τα άχυρα στα χωράφια τους, τώρα τα μαζεύουν, τα πηγαίνουν στα θερμικά εργοστάσια και τα άχυρα καίγονται παράγοντας ενέργεια που τη χρησιμοποιούν για θέρμανση. Σήμερα οι κάτοικοι του Σάμσο είναι όχι μόνο ενεργειακά αυτόνομοι, αλλά παράγουν 40% περισσότερη ενέργεια απ’ όση χρησιμοποιούν. Αυτό τους κάνει κλιματικά ουδέτερους.
Ο Hermansen δημιούργησε μια περιβαλλοντική ακαδημία στο Balley, ένα μικρό ψαροχώρι στο Σάμσο, την οποία και διευθύνει. Επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο πηγαίνουν κάθε χρόνο στο Ballen για να δουν τον εξοπλισμό των κατοίκων και τη βάση της τεχνολογίας που έχουν αναπτύξει.
Το διάστημα που ξεκίνησε το πείραμα αυτό, στο Σάμσο (εκτός από την περιβαλλοντική ρύπανση που προανέφερα) είχε κλείσει ένα σφαγείο, αφήνοντας εκατοντάδες ανθρώπους στην ανεργία. Μπορεί να είναι τυχαίο γεγονός, μπορεί όμως η ανεργία που έφερε στο νησί το κλείσιμο του σφαγείου να λειτούργησε ως ευκαιρία ανάπτυξης.
Όπως και να έχει, αυτή η μικρή κουκκίδα γης των 114 τετραγωνικών χιλιομέτρων και των 4.000 κατοίκων κατάφερε να κερδίσει το στοίχημα και να βαδίζει στον εικοστό πρώτο αιώνα. Το ερώτημα, όμως, είναι:
Μπορεί αυτό που έγινε στο Σάμσο να γίνει σε άλλα μέρη του κόσμου; Θέλει ο υπόλοιπος κόσμος να μιμηθεί το Σάμσο; Θέλουμε να πάρουμε τη μοίρα μας στα χέρια μας και να βγούμε από τα αδιέξοδα που έχουμε δημιουργήσει; Διότι το πείραμα Σάμσο έδειξε ότι μπορούμε.
